Problem zaparć dość jednoznacznie kojarzy się z nieprawidłowym odżywianiem, co w konsekwencji powoduje zgęstnienie masy kałowej i zaburzenie prawidłowej defekacji. Niemniej jednak w niektórych przypadkach zatwardzenie mogą stanowić następstwo farmakoterapii. Jakie leki wywołują zaparcia? Jak sobie z nimi radzić?

Jakie leki mogą sprzyjać występowaniu zaparć?

Najczęściej wymienianą grupą środków farmakologicznych są opioidowe leki przeciwbólowe (np. morfina, tramadol, kodeina czy oksykodon), które stanowię pewnego rodzaju standard w leczeniu pacjentów paliatywnych, onkologicznych, po poważnych zabiegach chirurgicznych czy z niektórymi chorobami przewlekłymi (np. reumatoidalne zapalenie stawów). Leki te oprócz silnego oddziaływania na układ nerwowy w celu złagodzenia dolegliwości bólowych mają też wpływ na przewód pokarmowy. OBD (opioid bowel dysfunction) to zaburzenia jelitowe, które wynikają ze stosowania opioidów. Leki te powodują:

• osłabienie ruchów żołądka, co wywołuje opóźnienie jego opróżniania,
• zwiększone wchłanianie wody, co skutkuje utwardzeniem i wysuszeniem masy kałowej,
• wzmożenie napięcia mięśnia zwieracza odbytu, co prowadzi do upośledzenia wydalenia stolca,
• wydłużenie czasu pasażu jelitowego i osłabienie siły skurczów, co wynika z bezpośredniego wpływu unerwienie jelit.

Niemniej jednak nie tylko opioidy zwiększają ryzyko występowania problemów z zaparciami. Zaburzenia jelitowe mogą stanowić następstwo leczenia antydepresantami (np. amitryptylina, fluoksetyna) i neuroleptykami (np. chloropromazyna, haloperidol czy klozapina). Leki te w skutek oddziaływania na układ nerwowy, w tym także na zakończenia nerwowe zlokalizowane w jelitach, mogą doprowadzić do upośledzenia ich pracy i tym samym utrudnić prawidłową defekację.

Paradoksalnie przyczyną zaparć mogą być środki przeczyszczające. Leki stosowane na zaparcie powodują wymuszone pobudzenie pracy jelit. Ich regularne użycie może doprowadzić do rozleniwienia organizmu, co w konsekwencji uniemożliwi sprawne oddawanie stolca. Równie często zaparcia stanowią następstwo długotrwałego stosowania leków przeciwbiegunkowych (np. loperamid).

Inne leki, które mogą prowadzić do występowania zaparć:

• diuretyki,
• β-adrenolityki,
• sympatykomimetyki,
• leki przeciwhistaminowe,
• preparaty spazmolityczne,
• blokery kanału wapniowego,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne,
• preparaty wiążące kwasy żółciowe do leczenia hipercholesterolemii,
• leki stosowane w chorobach neurologicznych np. środki przeciwpadaczkowe, lewodopa.

Jak ograniczyć ryzyko zaparć?

Mogłoby się wydawać, że odstawienie leków jest najlepszym rozwiązaniem – niestety dla wielu pacjentów jest to po prostu niemożliwe z uwagi na ich stan zdrowia. Leczenie przewlekłe może też stanowić jedno z przeciwwskazań do wprowadzenia środków farmakologicznych przeciwdziałających zaparciom.

Wówczas najlepszym rozwiązaniem jest zadbanie o odpowiednią dietę. Plan żywieniowy pacjenta narażonego na problem zaparć powinien bazować na lekkostrawnych posiłkach, bogatych w błonnik i przygotowanych na drodze gotowania, duszenia lub pieczenia. Świetną opcją jest wprowadzenie do jadłospisu chorego zup, kremów warzywnych czy kompotów owocowych, które zapewniają organizmowi dodatkowe wsparcie w zakresie nawodnienia i mogą pobudzić pracę jelit. Posiłki powinni być niewielkie objętościowo i podawane w regularnych odstępach czasu, co ograniczy ryzyko zbędnego przepełnienia żołądka i zalegania treści pokarmowej. Dużą rolę odgrywa też aktywność fizyczna, która w przypadku pacjentów leżących może mieć charakter gimnastyki lub prostych ćwiczeń przyłóżkowych.

Alternatywą dla powyższych metod jest wykonanie wlewu doodbytniczego (lewatywy).

Bibliografia:

1. Mulak A. „zaparcie oporne na leczenie – jak rozpoznać i leczyć?” Gastroenterologia Kliniczna 2018, 10(3): 81-92.
2. Dzierżanowski T., Jarosz J. „Zaparcia u chorych leczonych opioidami.” Onkologia w Praktyce Klinicznej 2009, 5(2): 47-54.
3. https://podyplomie.pl/medical-tribune/17767,zaparcia-niebanalny-problem
4. https://www.mp.pl/gastrologia/wytyczne/256852,postepowanie-w-zaparciu-wywolanym-opioidami