Leki opioidowe to popularne środki farmakologiczne o silnym działaniu przeciwbólowym, które stosowane są m.in. po ciężkich operacjach lub pacjentów onkologicznych. Terapia opioidami jest nierozerwalnie związana z występowaniem wielu objawów niepożądanych, w tym wyjątkowo uciążliwych zaparć.
Dlaczego opioidy powodują zaparcia?
Leki opioidowe jak np. morfina, metadon czy tramadol oddziałują na receptory opioidowe, które oddziałują na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy. W wyniku tego dochodzi do spowolnienia pasażu jelitowego i ograniczenia czynności wydzielniczej. Jednak właściwości opioidów są odczuwalnych w różnych częściach układu pokarmowego:
- zmniejszają tempo i wydłużają czas opróżniania żołądka
- powodują wzrost wchłaniania wody z jelita cienkiego i hamują jego skurcze propulsywne
- ograniczają perystaltykę propulsywną w jelicie grubym, zwiększają napięcie mięśnia zwieracza odbytu oraz zmniejszają wrażliwość odbytnicy na rozciąganie
Konsekwencją tego działania jest upośledzenie w pasażu jelitowego, i powstawanie twardego, pozbawionego wody stolca, co skutkuje zaparciami i ograniczoną defekacją. To jak natomiast wiadomo może nie tylko powodować dyskomfort i osłabienie pacjenta, ale i spowodować zatrucie organizmu wskutek zalegającej treści pokarmowej, a nawet i rozwój raka jelita grubego.
Jak sobie radzić z zaparciami opioidowymi?
Profilaktyka zaparć stanowi nierozerwalny element leczenia preparatami opioidowymi. Dlatego niezwykle ważne jest zadbanie o poniższe kwestie już na samym początku terapii – wówczas istnieje mniejsze ryzyko występowania zaparć uwarunkowanych opioidami.
Lekkostrawna dieta
Odpowiednie odżywanie stanowi jeden z najlepszych sposobów do walki z zaparciami. Osoby leczone opioidami muszą zadbać o dużą podaż błonnika w codziennej diecie, który może być pozyskany z surowych warzyw i owoców oraz z pełnoziarnistego pieczywa. Równie dobrym dodatkiem są suszone owoce, siemię lniane oraz nabiał obfity w żywe kultury bakterii (np. kefiry, maślanki). Oprócz tego pacjenci muszą spożywać duże ilości płynów, co pozwoli na zwiększenie uwodnienia stolca.
Regularna aktywność fizyczna
W wielu przypadkach osoby stosujące leki opioidowe mogą być wyraźne osłabione, ograniczone ruchowo, a nawet i całkowicie unieruchomione. Jeżeli jednak istniej szansa na aktywne spędzenie wolnego czasu (np. krótki spacer po szpitalnym korytarzu), to warto z tego korzystać, aby pobudzić jelita do pracy. W innych przypadkach pomocna może okazać się rehabilitacja przyłóżkowa.
Leki przeczyszczające
Stosowanie środków na zaparcia wydaje się jednym z najczęściej wykorzystywanych sposobów na wzmożenie defekacji. Wyróżnia się cztery główne grupy leków:
- Zwiększające objętość masy kałowej np. sypki błonnik, metyloceluloza
- Zatrzymujące wodę (osmotyczne) np. siarczan magnezu, sorbitol, laktuloza
- Zmiękczające kał np. dokuzan sodu i wapnia
- Drażniące (kontaktowe) do wzmożenia wydzielania wody i elektrolitów np. senes, czopki bisakodylowe lub glicerynowe, zioła z antranoidami typu lukrecja lub aloes, czy olej rycynowy
Leki poślizgowe
Wzmagające wypróżnianie – duże ilości płynnej parafiny, którą podaje się pacjentom doustnie.
Leki intensyfikujące motorykę przewodu pokarmowego
Środki farmakologiczne na bazie metoklopramidu lub cyzaprydu są agonistami 5HT4 i przez to prowadzą do zwiększenia perystaltyki jelit.
Lewatywa i ręczne opróżnianie odbytnicy
Pierwszy sposób stosuje się specjalne doodbytnicze wlewki na bazie soli fizjologicznej lub gotowych mieszanek, które zawierają fosforany. Ich działanie powoduje podrażnienie odbytnicy i stymulują organizm do defekacji.
Drugi stanowi swego rodzaju ostateczność i jest wykonywany wówczas, gdy wcześniejsze środki nie dają nawet najmniejszych efektów. Zabieg ten jest niezwykle bolesny, co wymaga, aby zaaplikować pacjentowi silne środki analgetyczne.
Bibliografia:
- Dzierżanowski T., Jarosz J. „Zaparcia u chorych leczonych opioidami.” Onkologia W Praktyce Klinicznej 2009, 5(2): 47- 54.
- Thomas J. „Opioid-Induced Bowel Dysfunction. Review article.” J. Pain Symptom Manage 2008, 1: 103-112.
- Kurz A., Sessler DI. „Opioid-induced bowel dysfunction: pathophysiology and potential new therapies.” Drugs 2003, 63: 649-671.
