Problem zaparć jest definiowany jako utrudnione i wymagające wysiłku oddawanie twardego, zbitego stolca. Zaburzony proces defekacji to w przeważającej liczbie przypadków problem o charakterze czynnościowym lub efekt oddziaływania czynników organicznych. Niemniej jednak istnieje specyficzna grupa zaparć, którą określa się mianem nawykowych. Na czym polegają zaparcia nawykowe i jakie są ich przyczyny?

Zaparcia nawykowe – co to jest?

Mianem zaparć nawykowych określa się nieprawidłowy rytm wypróżnień i problem przesadnie utwardzonych stolców, który nie ma podłoża organicznego. Oznacza to, że dolegliwości te nie są uwarunkowane przez takie problemy, jak np. choroba Leśniowskiego-Crohna, zaburzenia pracy tarczyc, mózgowe porażenie dziecięce, cukrzyca, twardzina układowa czy wady anatomiczne przewodu pokarmowego. W przypadku zaparć nawykowych przyczyn należy doszukiwać się w takich aspektach jak:

• przesadne odwodnienie,
• niewłaściwe nawyki żywieniowe, w tym także niedożywienie,
• farmakoterapia (np. zaparcia opioidowe, leczenie psychotropami),
• depresja i zaburzenia psychiczne (np. jadłowstręt, zaburzenia lękowe),
• stres związany z koniecznością korzystania z publicznych sanitariatów,
• relacje międzyludzkie (np. kiepskie kontakty z rodziną, wykluczenie społeczne).

W przypadku zaparć nawykowych należy też dopatrywać się uwarunkowań genetycznych.

Jakie są objawy zaparć nawykowych?

Zaparcia nawykowe prowadzą do podobnych dolegliwości, co ich czynnościowa postać. Mowa tu o bólu brzucha, wzdęciach, braku apetytu, obecności bólu podczas próby defekacji czy utrzymującym się wrażeniu niepełnego wypróżnienia. Gęsty, twardy i przesadnie zbity stolec może natomiast prowadzić do uszkodzenia śluzówki odbytnicy, co w konsekwencji może skutkować występowaniem śladów krwi w kale. Ponadto zaparciom towarzyszą dodatkowe niedogodności, które są przeważnie rezultatem przesadnie zalegającego stolca m.in. bóle głowy, osłabienie i nieustanne uczucie zmęczenia.

Jak przeciwdziałać zaparciom nawykowym?

Leczenie zaparć nawykowych jest w głównej mierze skoncentrowane na przyczynie problemów z defekacją. Jeżeli podłożem zaparcia jest stres, zaburzenia psychiczne i inne czynniki psychogenne, to dużą rolę odegra psychoterapia. W przypadku zatwardzenia wynikającego z nawyków żywieniowych duże znaczenie ma prawidłowe nawodnienie organizmu, a także zdrowia i zbilansowana dieta – przede wszystkim bogatoresztkowa, czyli zapewniająca organizmowi duże ilości błonnika.

Niemniej jednak w zaparciach nawykowych również wykorzystuje się fitoterapię i środki farmakologiczne. W przypadku ziół najczęściej rekomenduje się korę kruszyny, liście senesu oraz aloes. Zawarte w nich antrazwiązki wykazują działanie drażniące dla jelit, co powoduje wzmożenie ruchów perystaltycznych i przesuwanie zalegającego pokarmu. Warto jednak nadmienić, że stosowane w nadmiarze mogą spowodować rozwój stanu zapalnego.

W kwestii farmakoterapii wyróżnia się następujące środki przeczyszczające:

• Parafina płynna – stosowana doustnie rozmiękcza masę kałową oraz powleka wewnętrzne ściany jelita grubego.
• Laktuloza – disacharyd, który ulega rozkładowi w jelicie i prowadzi do zwiększenia w nim ilości wody, a to skutkuje zmiękczeniem stolca i pobudzeniem perystaltyki.
• Makrogole – wykazują zdolność do wiązania się z wodą, co powoduje, że masa kałowa zostaje upłynniona.
• Dokuzan sodowy – może być podawany w czopkach lub doustnie, a jego zadaniem jest zmniejszenia napięcia powierzchniowego stolca oraz łatwiejsze wnikanie tłuszczu i wody w celu usprawnienia defekacji.
• Bisakodyl – powoduje nasilenie produkcji śluzu w jelicie oraz intensyfikuje ruchy robaczkowe w celu pobudzenia procesu wypróżniania.

Bibliografia:

1. Malczyk Ż., et al. „Praktyczne aspekty leczenia zaparć stolca u dzieci.” Pediatria i Medycyna Rodzinna 2014, 10(1): 55-60.
2. Hermann J., Kościński T., Drews M. „Praktyczne zasady postępowania w zaparciach u dorosłych.” Ginekologia Polska 2012, 83: 849-853.
3. Drab E., Winiarczyk R. „Zaparcia – strategia podejścia terapeutycznego.” Medycyna Ogólna 2008, 14(2): 200-209.
4. Sitek D. „Psychoterapia 8-letniego chłopca z ciężkimi nawykowymi zaparciami.” Psychoterapia 2008, 2(145): 55-61.
5. Jończyk-Potoczna K., Ignyś I., Krawczyński M. „Zaparcia u dzieci.” Nowa Pediatria 2003, 2: 133-138.